Basa Jawa Ib

by Setyawati

[ Sampul ]

BASA
JAWA

JILID
Ib

PENERBIT
• INTAN •
KLATEN

[ Katrangan ]

Basa Jawa

I b

Sinau maca nulis Basa Jawa
Sekolah Dasar

Kelas 1

Tengah tahun II

karangan

Dra. T. Setyawati
Siswadi, B.A.
dkk

Edisi Katelu
Penerbit Intan

1980

[ Bebuka ]

Pasinaon “Maca lan nulis Wiwitan” punika peranganipun pasinaon Basa Jawi ing Sekolah Dasar.

Pramila buku punika mengku wigatos kalih warni, inggih punika:

1. minangka pasinaon Maca lan Nulis Teknis,
   
2. minangka pasinaon Basa Jawi,
   

Buku punika kadhapuk adhedhasar Metoda Analitik Sintetik (SAS), satunggaling Metoda kangge nggayuh ancasipun pasinaon kalih warni punika.

Wondene pathi sarinipun Metoda SAS makaten inggih punika, cara nyinau "lambang fonim” sarana ngginakaken dhapukanipun ukara, awit suraosipun basa, maknaning ukara saha tegesipun tembung punika badhe nggampilaken pasinaon maos lan nyerat.

Nanging, badhea, kados pundi kemawon, buku punika namung satunggaling pirantosipun pasinaon. Awit saking punika, borong para bapak saha ibu guru ingkang saben diten tansah gulang-gulung kaliyan para putra murid amrih pasinaon maca lan nulis punika saged kaleksanan kanthi sae.

Wasana sadaya panyaruwe katampi kanthi senenging manah.
Nuwun.

Klaten, Januari 1974.

[ 1 ]

⁠⁠⁠Ibu⁠tindak⁠pasar
Ibu⁠⁠tindak⁠⁠⁠pasar
Ibu⁠⁠tindak⁠⁠pa⁠⁠sar
Ibu⁠⁠tindak⁠p⁠a⁠s⁠a
Ibu⁠⁠tindak⁠⁠pa⁠⁠sar
Ibu⁠⁠tindak⁠⁠⁠pasar
⁠⁠⁠Ibu⁠tindak⁠pasar


⁠⁠⁠I i = I i


Ibu⁠tindak⁠pasar

Ibu tindak pasar

[ 2 ]

⁠⁠martabak⁠iki⁠énak
⁠martabak iki énak

⁠⁠bapak⁠saré⁠ana⁠kamar
⁠bapak saré ana kamar

Iwan⁠dolanan⁠ana⁠latar
Iwan dolanan ana latar

ani⁠bocah⁠pinter
ani bocah pinter

gegerku⁠kena⁠uler
gegerku kena uler

⁠⁠pak⁠sabar⁠gawé⁠pager
⁠pak sabar gawé pager

[ 3 ]

mau awan udan deres
awakku rasané lemes
saben dina bandi sinau
kaca teles iki pépénen

pasaran

welas pasaran ana latar
kancané bocah telu
wanti, lasmi karo kartini
welas tawa: jak rujak
dumadakan udan deres
bocah-bocah teles kebes

[ 4 ]

⁠⁠⁠⁠Cempéné⁠Budi⁠loro
⁠⁠⁠⁠Cempéné⁠⁠⁠Budi⁠loro
Cem⁠⁠pé⁠⁠⁠né⁠⁠Budi⁠loro
C⁠e⁠m⁠p⁠é⁠n⁠é⁠Budi⁠loro
Cem⁠⁠pé⁠⁠⁠né⁠⁠Budi⁠loro
⁠⁠⁠⁠Cempéné⁠⁠⁠Budi⁠loro
⁠⁠⁠⁠Cempéné⁠Budi⁠loro

Cc = C c

B b = B b

Cempéné⁠Budi⁠loro
Cempéné Budi loro

[ 5 ]

Budi tuku pelem
Budi tuku pelem

jam enem bapak tindak sawah
jam enem bapak tindak sawah

apem kaé gawanen réné
apem kaé gawanen réné

jam pitu aku sekolah
jam pitu aku sekolah

jambu iki ora legi
jambu iki ora legi

kaé gambar macan
kaé gambar macan

[ 6 ]

⁠⁠Meriné⁠Budi⁠papat
Meriné⁠Budi⁠⁠⁠papat
Meriné⁠Budi⁠⁠pa⁠⁠pat
Meriné⁠Budi⁠p⁠a⁠p⁠a⁠t
Meriné⁠Budi⁠⁠pa⁠⁠pat
Meriné⁠Budi⁠⁠⁠papat
⁠⁠Meriné⁠Budi⁠papat


⁠⁠M m = M m

Meriné⁠Budi⁠papat

Meriné Budi papat

[ 7 ]asuné disawat

siti lagi salat

kaliné asat

Marni tuku sikat gigi

⁠⁠sirahku mumet

⁠⁠salak iki sepet

⁠⁠Minah tuku sega liwet

⁠⁠jarané dipakani suket [ 8 ]

Hadi duwé cempé
Cempéné Hadi papat
saben dina Hadi makani cempéné
pakané suket karo rambanan
Cempéné Hadi lemu-lemu
Cempéné Hadi waras-waras

⁠⁠H h = H h

Hadi duwé cempé

Cempéné Hadi papat

pakané suket karo rambanan

Cempéné Hadi lemu-lemu

[ 9 ]

⁠⁠⁠Budi⁠cukur
Budi⁠⁠⁠⁠cukur
Budi⁠⁠cu⁠⁠⁠kur
Budi⁠c⁠u⁠k⁠u⁠r
Budi⁠⁠cu⁠⁠⁠kur
Budi⁠⁠⁠⁠cukur
⁠⁠⁠Budi⁠cukur

Budi⁠cukur

Budi cukur

[ 10 ]⁠⁠aja lali karo sedulur

⁠⁠aja lali karo sedulur

⁠⁠pager iki mentas dilabur

⁠⁠pager iki mentas dilabur

⁠⁠kaé sepur saka jakarta

⁠⁠kaé sepur saka jakarta

kacuné Harti dipépé
o . . o
kacuné kabur
wah
kacuné Harti kecegur sumur

[ 11 ]

⁠⁠Iki⁠manuk⁠derkuku
Iki⁠⁠⁠manuk⁠⁠⁠derkuku
Iki⁠⁠ma⁠⁠nuk⁠⁠derkuku
Iki⁠m⁠a⁠n⁠u⁠k⁠derkuku
Iki⁠⁠ma⁠⁠nuk⁠⁠derkuku
Iki⁠⁠⁠manuk⁠⁠⁠derkuku
⁠⁠Iki⁠manuk⁠derkuku

Iki manuk derkuku

Iki manuk derkuku

[ 12 ]⁠⁠jamiat⁠tuku⁠sabuk

⁠⁠jamiat tuku sabuk

⁠⁠sésuk⁠Marsum⁠teka

⁠⁠sésuk Marsum teka

⁠⁠Iwan⁠lara⁠watuk

⁠⁠Iwan lara watuk

⁠⁠Harna lagi wisuh

Muhtar ora weruh

pipiné Burhan abuh

ketemu kanca kudu aruh-aruh [ 13 ]

⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠Ani duwé pitik walik
Ani duwé⁠⁠⁠⁠⁠pitik⁠⁠walik
Ani duwé⁠⁠⁠⁠pi⁠tik⁠⁠wa⁠lik
Ani duwé⁠p⁠i⁠t⁠i⁠k⁠⁠w⁠a⁠l⁠i⁠k
Ani duwé⁠⁠⁠⁠pi⁠tik⁠⁠wa⁠lik
Ani duwé⁠⁠⁠⁠⁠pitik⁠⁠walik
⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠Ani duwé pitik walik

⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠A a = ɑ ɑ

Ani⁠duwé⁠pitik⁠walik

ɑni duwé pitik walik

[ 14 ]

Ani resik - resik kamar.
ɑni resik-resik kamar

Hasim tuku sawo kecik.
Hasim tuku sawo kecik

⁠nursih gawé sega gurih
⁠nursih gawé sega gurih

⁠kacuné ratih putih
⁠kacuné ratih putih

pitiké dipakani menir
pitiké dipakani menir

⁠pak kadir dadi sopir
⁠pak kadir dadi sopir

[ 15 ]

Ani karo Budi duwé pitik
pitiké wuluné putih
Saben dina pitiké dipakani
ésuk sepisan soré sepisan
pakané gabah karo menir
⁠⁠S s = S s

Awan-awan Sutinah mulih sekolah
Ana dalan wesuh nursih
Sutinah aruh-aruh
Sih, nursih, lagi apo kowe

[ 16 ]

Bapak nandur bayem

Bapak nandur ⁠⁠ bayem
Bapak nandur ⁠ba ⁠ yem
Bapak nandur ⁠ b⁠ a⁠ y⁠ e⁠ m
Bapak nandur ⁠ba⁠ yem
Bapak nandur ⁠⁠bayem

Bapak nandur bayem

Bapak nandur bayem
Bapak nandur bayem

[ 17 ]

pak Kayat masah kayu
pak Kayat masah kayu

⁠K k = K k

Kadir doyan asem.
Kadir doyan asem

Suraya jajan saté ayam.
Suraya jajan saté ayam

Sugiyah tuku uyah.
Sugiyah tuku uyah

[ 18 ]

Iki bulus
Iki ⁠⁠bulus
Iki ⁠bu⁠lus
Iki ⁠b⁠u⁠l⁠u⁠s
Iki ⁠bu⁠lus
Iki ⁠⁠bulus

Iki bulus

Iki bulus
Iki bulus

[ 19 ]

jayus wedi tikus.
jayus wedi tikus

Kasdi lagi adus.
Kasdi lagi adus

Bukuku direbut panut.
Bukuku direbut panut

Kelapané diparut.
Kelapané diparut

Kasirun nandur timun
yatna tuku sabun
Karo sedulur kudu rukun

[ 20 ]

20

Budi nulis
Budi nulis
Budi nulis
Budi nulis
Budi nulis
Budi nulis
Budi nulis
Budi nulis
Budi nulis

[ 21 ]

Untuné Bikis gigis
Untuné Bikis gigis

Bocah-bocah lagi baris
Bocah-bocah lagi baris

⁠U u = U u

Sigit jerit-jerit
Sigit jerit-jerit

Usman wis pamit.
Usman wis pamit

Sumarlin turu jobin.
Sumarlin turu jobin

[ 22 ]

Budi mau cukur.
Bubar cukur terus adus.
Rambut lan awaké disabun.

⁠R r = R r

ɑni	:	Rus, ayo main tampar!
Rusmi	:	ɑyo! Sapa kancané?
ɑni	:	Kancané yayuk karo Hasnah

[ 23 ]

Omahé Budi cedhak sawah

Omahé Budi ⁠cedhak⁠ sawah
Omahé Budi ⁠ce⁠dhak ⁠sawah
Omahé Budi c⁠e⁠dh⁠a⁠k ⁠sawah
Omahé Budi ⁠ce⁠dhak⁠ sawah
Omahé Budi⁠ cedhak ⁠sawah

Omahé Budi cedhak sawah

O o = O o

Omahé Budi cedhak sawah

Omahe Budi cedhak sawah

[ 24 ]

dhadhané yadi lara
dhadhané yadi lara

dhuwitku sepuluh rupiyah
dhuwitku sepuluh rupiyah

Kerdhus kaé wadhah kapur.
Kerdhus kaé wadhah kapur

wedhusé Rustam gedhé
wedhusé Rustam gedhé

[ 25 ]

Rakim	:	"Run, Kasirun, rénéa !"
Kasirun	:	"Ana apa Kim ?"
Rakim	:	"Apa kowé gelem dhuku ?"
Kasirun	:	"gelem endi dhukuné ?"
Rakim	:	"wé la, padha karo aku aku ya gelem kok !"
Kasirun	:	"O ! dak kira kowé tawa dhuku".

[ 26 ]

26

    Iki kapal
Iki kapal
Iki ka pal
Iki k a p a l
Iki ka pal
Iki kapal
Iki kapal
Iki kapal
    Iki kapal

[ 27 ]

dalané diaspal
Bocah-bocah ora kena nakal.
Sapa bal-balan kaé ?

Ani tuku sega pecel.
gegerku gatel
Harun uwis kesel.

Wakul iki isi sega.
Wakul iki isi sega.

W w = W w

Kendhil kaé isi apa?
Kendhil kaé isi apa?

[ 28 ]

jamil⁠tuku⁠manuk⁠kutut
Kututé⁠isih⁠giras.
Kaé,⁠kututé⁠dicekel.
Wuluné⁠dielus⁠-⁠elus.
Karepé⁠supaya⁠lulut.
la,⁠rak⁠kojur
Kututé⁠ucul.
Kututé⁠mabur⁠ana⁠dhuwur⁠wit.

[ 29 ]

⁠⁠⁠⁠Ani⁠seneng⁠kembang
Ani⁠⁠⁠⁠seneng⁠⁠⁠kembang
Ani⁠se⁠⁠⁠⁠neng⁠⁠⁠kem⁠⁠⁠bang
Ani⁠s⁠e⁠n⁠e⁠ng⁠k⁠e⁠m⁠b⁠a⁠ng
Ani⁠se⁠⁠⁠⁠neng⁠⁠⁠kem⁠⁠⁠bang
Ani⁠⁠⁠⁠seneng⁠⁠⁠kembang
⁠⁠⁠⁠Ani⁠seneng⁠kembang

Ani⁠seneng⁠kembang

ɑni seneng kembang

[ 30 ]Saben⁠dina⁠aku⁠sembahyang.

Saben dina aku sembahyang

Bapak⁠nandur⁠gedhang.

Bapak nandur gedhang

dhuwité⁠Wagiyah⁠ilang

dhuwité Wagiyah ilang

Pitiké⁠Parwi⁠ireng.

Pitike Parwi ireng

⁠⁠⁠P p = P p

Parmun⁠lara⁠weteng.

Parmun lara weteng [ 31 ]⁠⁠Budi⁠seneng⁠emping.

⁠Budi seneng emping

tikusé⁠dioyak⁠kucing

tikusé dioyak kucing

⁠⁠Pitikku⁠disamber⁠wulung.

⁠⁠Pitikku disamber wulung

gawéanmu⁠apa⁠wis⁠rampung

gawéanmu apa wis rampung [ 32 ]

Pak⁠Jamal⁠tukang⁠kayu.

Pak⁠Jamal⁠bisa⁠gawé⁠bangku.

Gawé⁠lawang⁠uga⁠bisa.

Pak⁠Jamal⁠duwé⁠bekakas⁠warna⁠-⁠warna

⁠⁠⁠G g = G g

⁠⁠⁠J j = J j

Pak Jamal tukang kayu
Pak Jamal bisa gawé bangku
Gawé lawang uga bisa
Pak Jamal duwé bekakas
warna-warna

[ 33 ]

⁠⁠⁠⁠Budi⁠⁠⁠menyanyi
Budi⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠menyanyi
Budi ⁠⁠me⁠⁠⁠nya⁠⁠⁠nyi
Budi ⁠m⁠⁠e⁠⁠ny⁠⁠a⁠⁠ny⁠⁠i
Budi ⁠⁠me⁠⁠⁠nya⁠⁠⁠nyi
Budi⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠menyanyi
⁠⁠⁠⁠Budi⁠⁠⁠menyanyi

Budi menyanyi

Budi menyanyi

[ 34 ]Umar⁠nyaponi⁠latar.

Umar nyaponi latar

Sumur⁠iki⁠banyuné⁠bening.

Sumur iki banyuné bening

nyata⁠nyilih⁠bukuku

nyata nyilih bukuku

Budi⁠nyangking⁠tas.

Budi nyangking tas [ 35 ]

Bocah⁠kelas⁠siji⁠ajar⁠menyanyi.
Sing⁠mulang⁠bu⁠nyoman.
Bocah⁠-⁠bocah⁠menyanyi⁠lagu⁠Pelangi
Bubar⁠menyanyi⁠bareng,
Taryana⁠didhawuhi⁠maju.
Taryana⁠menyanyi⁠lagu⁠Garuda
Pancasila.


⁠⁠T t = T t

Taryana⁠menyanyi⁠lagu⁠Garuda Pancasila.

Taryana menyanyi lagu Garuda Pancasila

Tulus⁠tuku⁠menyan.

Tulus tuku menyan

[ 36 ]

⁠⁠⁠Gendérané⁠dikèrèk

Gendérané⁠⁠⁠⁠dikèrèk

Gendérané⁠⁠di⁠⁠kè⁠⁠rèk

Gendérané⁠d⁠i⁠k⁠è⁠r⁠è⁠k

Gendérané⁠⁠di⁠⁠kè⁠⁠rèk

Gendérané⁠⁠⁠⁠dikèrèk

⁠⁠⁠Gendérané⁠dikèrèk

Gendérané⁠dikèrèk

Gendérané dikèrèk [ 37 ]Permènku⁠entèk.

Permènku entèk

Ibu dadèn geni.

Ibu dadèn geni

Cemèngku ireng.

Cemèngku ireng

Pitiké lagi cikèr-cikèr.

Pitiké lagi cikèr-cikèr

Narsun duwé pedhèt.

Narsun duwé pedhèt

⁠⁠N⁠n⁠= N n

⁠⁠Ny⁠ny⁠= Ny ny

⁠Nyata⁠tuku⁠èmbèr.

⁠Nyata tuku èmbèr [ 38 ]Dina⁠Senèn⁠perayaan⁠17⁠Agustus.

Bocah⁠-⁠bocah⁠mèlu⁠upacara.

Gendéra⁠merah⁠putih⁠dikèrèk.

Kabèh⁠menyanyi⁠lagu⁠Indonésia⁠Raya.

⁠⁠⁠D d = D d

Dina Senèn perayaan 17 ɑgustus
Bocah-bocah mèlu upacara
Gendéra mérah putih dikèrèk
Kabèh menyanyi lagu
Indonesia Raya

[ 39 ]

39

Budi nonton wayang
Budi nonton wayang
Budi nonton wayang
Budi nonton wayang
Budi nonton wayang
Budi nonton wayang
Budi nonton wayang
Budi nonton wayang
Budi nonton wayang

[ 40 ]

 

Kucingku ana ing pawon.
Kucingku ana ing pawon

Ibu mundhut lombok rawit.
Ibu mundhut lombok rawit

Iwak iki alot.
Iwak iki alot

Lisa saka kantor pos.
Lisa saka kantor pos

⁠ L l = L l

Léman nyawati dhondhong.
Léman nyawati dhondhong

[ 41 ]

 
⁠⁠⁠Budi⁠mangan⁠jagung

Budi⁠⁠⁠⁠mangan⁠⁠⁠⁠jagung

Budi⁠⁠ma⁠⁠⁠⁠ngan⁠⁠jagung

Budi⁠m⁠a⁠⁠ng⁠a⁠⁠n⁠jagung

Budi⁠⁠ma⁠⁠⁠⁠ngan⁠⁠jagung

Budi⁠⁠ma⁠⁠⁠⁠ngan⁠⁠jagung

Budi⁠⁠⁠⁠mangan⁠⁠⁠⁠jagung

⁠⁠⁠Budi⁠mangan⁠jagung

Budi⁠mangan⁠jagung

Budi mangan jagung

[ 42 ]

 
⁠⁠Rapingun ⁠ngemut ⁠permèn.

⁠⁠Rapingun ngemut permèn

⁠⁠Tanganku ⁠dicakot ⁠semut.

⁠⁠Tanganku dicakot semut

⁠⁠Jinem ⁠lunga ⁠ngaji.

⁠⁠Jinem lunga ngaji

É⁠aja⁠bengok⁠-⁠bengok⁠ana⁠kono.

E, aja bengok-bengok ana kono

⁠⁠⁠É é = É é

Kaé⁠bèbèké⁠Elan

Bèbèké⁠Elan⁠langèn⁠ana⁠kalèn

[ 43 ]

Salim	:	Run, ayo ngundha layangan. Mumpung anginé gedhé.
Jirun	:	Ayo. Wah, layanganmu kok apik Lim. Sapa sing gawé.
Salim	:	Sing gawé Samingun. La, layanganmu endi?
Jirun	:	Entènana sedhéla. Dak jupuké dhisik.

[ 44 ]

Ani ⁠ lagi ⁠ angop

Ani ⁠lagi ⁠ ⁠ angop

Ani ⁠lagi ⁠ a ⁠⁠⁠ngop

Ani ⁠lagi ⁠a ⁠ ng ⁠ o ⁠ p

Ani ⁠lagi ⁠ a ⁠⁠⁠ngop

Ani ⁠lagi ⁠ ⁠ angop

Ani ⁠ lagi ⁠ angop

Ani ⁠lagi ⁠ angop

ɑni lagi angop [ 45 ]

Yèn mangan aja kecap.
Ibu mépé intip.
Bonékahé bisa kedhèp.
Latip duwé tulup.

⁠⁠Y y = Y y

Budi	:	Tip, tip, kuwi apa ta ?
Latip	:	O, kuwi tala.
Budi	:	Dak tulupé ya !
Latip	:	Aja lo! Kuwi tala tawon endhas
Budi	:	Apa tawon endhas gelem ngentup ?
Latip	:	Wé, yèn ngentup Aja takon !