Wulang Basa Jilid 1

[ Cover ]

WULANG
BASA
.

JILID 1


WULANGAN
BASA JAWA
SEKOLAH DASAR


KELAS 1
.
penerbit
INTAN

[ Title ]
Wulang Basa

Jilid 1

Wulangan Basa Jawa
Sekolah Dasar
Kelas 1

Edisi Kapisan

1981

Penerbit INTAN [ – ]

Lulus dalam penilaian

Kanwil Dept P dan K Prop JATIM
No: 313/104.1/T4 81

9 Juni 1981

[ Info ]
Racikane

Drs. Much Sahid
Drs. Wahyudi Soejono
Istandar Hadipranoto, B.A.
Hisyam Zaini, B.A.

Siswadi, B.A. [ Kata Pengantar ]

KATA PENGANTAR

Kita telah melaksanakan Keputusan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan R.I. No: 008.C / U /1975 tentang Pembakuan Kurikulum Sekolah Dasar sejak tahun 1976. Khusus untuk pelaksanaan Bab IV, pasal 6 ayat 3 yang berbunyi: "Bahasa Daerah merupakan bagian Bidang Studi Bahasa Indonesia, khusus bagi sekolah di Daerah yang memerlukan pelajaran Bahasa Daerah", Dalam hal ini kami telah dapat menyusun Garis-Garis Besar Program Pengajaran (GBPP) Bahasa Daerah untuk SD dan dapat dipakai mulai tahun ajaran 1980/1981.

Kiranya kurang lengkaplah bila keluarnya GBPP tersebut tanpa disertai dengan buku buku pelajaran bahasa Daerah.

Oleh karena itu, kami merasa gembira dan terima kasih kepada para penyusun buku Bahasa Daerah yang telah berhasil menyusun buku Wulang Basa buku pelajaran Bahasa Daerah untuk Sekolah Dasar sesuai dengan GBPP Bahasa Daerah yang kami keluarkan, sehingga buku tersebut sementara dapat menunjang pelaksanaan pendidikan Bahasa Daerah (Jawa) pada SD - SD di Jawa Tengah. [ Kata Pengantar ] Harapan kami, semoga dengan terbitnya buku Wulang Basa ini akan lebih memperlancar pelaksanaan dan pencapaian tujuan pelajaran Bahasa Daerah. Hal ini sesuai pula dengan pidato Bapak Gubernur Kepala Daerah Tingkat I Jawa Tengah pada Lokakarya Bahasa dan Sastra Daerah Jawa Tengah di Semarang pada tanggal 29 Maret 1979, yang hakekatnya mengharapkan agar Bahasa dan Sastra Daerah dapat dibina dan dilestarikan.

Semarang, 1 Juni 1980.

Kepala Kantor Wilayah Departemen P dan K

Propinsi Jawa Tengah,

(Drs. KOESTIDJO )

NIP: 130430069.

[ Bebukaning Atur ]

Bebukaning Atur

Nuwun, para nupiksa.

Wontenipun kula sakanca ndhapuk Buku Wulang Basa kangge Sekolah Dasar punika, esthining manah kula amung kepengin ndherek nguri-uri Basa Jawi tetilaraning para leluhur, ingkang satuhu adi luhung.

Wedaling Buku Wulang Basa punika nyarengi saha nyengkuyung dhateng cak-cakaning Kurikulum Sekolah Dasar 1975 ing babagan Basa Jawi. Mila, pandhapukipun buku punika sampun kadamel keplok, salaras kaliyan GBPP-nipun pisan ingkang dipun wedalaken dening Kantor Wilayah Departemen P dan K Propinsi Jawa Tengah.

Mugi-mugi Buku Wulang Basa punika saged suka sumbangsih sawatawis tumraping kemajenganipun Basa tuwin Bangsa punapa dene Negari ingkang nedheng-nedhengipun sengkut gumregut ngayahi Pembangunan Agung adhedhasar Pancasila tuwin Undang-Undang Dasar 1945.

Nuwun.

Semarang, surya kaping 1 April 1980

Aturipun para pandhapuk

[ 1 ]

 

iki ani

iki ani
iki ani
iki ani
iki ani
iki ani

iki ani

iki ani

iki ani

1

[ 2 ]

iki ani iki nana

iki ani iki nana

iki nini iki ana
iki nini iki ana

iki kiki iki kaki
iki kiki iki kaki


iki nani
iki nani

iki kani
iki kani

iki aki

iki aki

[ 3 ]

iki ibu

iki ibu

iki ibu

iki ibu

iki ibu

iki ibu
iki ibu

iki ibu
iki ibu

[ 4 ]

iki ibu
iki ibu

iki buku
iki buku


iku bibi iki baki
iku bibiku iki bakiku

iku bibi iki baki
iku bibiku iki bakiku

iki kuku
kukuku kaku
iki kuku
kukuku kaku

[ 5 ]

iki budi

iki budi

iki budi

iki budi

iki budi

iki budi

iki budi

iki budi
iki budi

5 [ 6 ]

iki budi iki kadi
iki budi iki kadi

iki dini iki dani
iki dini iki dani

iku budi
iku dudu kadi
iki bani
iki dudu dini

iku budi
iku dudu kadi
iki bani
iki dudu dini

6

[ 7 ]

iki bapak

iki bapak

iki bapak

iki bapak

iki bapak

iki bapak

iki bapak

7

[ 8 ]

iki bapak
iki bapak

iki bapakku
iki bapakku

8 [ 9 ]

iki bukuné budi

iki bukuné budi

iki bukuné budi

iki bukuné budi

iki bukuné budi

iki bukuné budi

iki bukuné budi

iki bukuné budi

iki bukuné budi

9

[ 10 ]

iki bukuné budi

dudu bukuné kadi

bukuné kadi kaé

iki bukuné budi

dudu bukuné kadi

bukuné kadi kaé

kaé dudu bapakku

kaé pak padi

bapakku iki.

kaé dudu bapakku

kaé pak padi

bapakku iki

10 [ 11 ]

iki ula

iki ula

iki ula

iki ula

iki ula

ikiula

iki ula

[ 12 ]

iki ula

iki ula

iki kala

iki kala

iki apa iku apa

iki ula iku kupu

iki apa iku apa

iki ula iku kupu

12 [ 13 ]

kaé apa

kaé lélé

kaé apa

kaé lélé

kaé apa

kaé pipa

kaé pipané pak pana

13

[ 14 ]

iki bukuné pak binu

iki dudu bukuné lani

bukuné lani ana kana

iki bukuné pak binu

iki dudu bukuné lani

bukuné lani ana kana

14 [ 15 ]

kaé pak pulisi

kaé pak pulisi

kaé pak pulisi

kaé pak pulisi

kaé pak pulisi

kaé pak pulisi

kaé pak pulisi

kaé pak pulisi

kaé pak pulisi

15

[ 16 ]

iki sapu

iki sapu sada

BJIb|iki sapuné susi

iki sapu

iki sapu sada

iki sapuné susi

16 [ 17 ]

 
kaé sapa
kaé lusi
apa dudu sani
dudu. . . . . . sani ana kana

kaé sapa
kaé lusi
apa dudu sani
dudu. . . . . . sani ana kana

17

[ 18 ]

saiki sasi apa
saiki sasi pasa


kaé bukuné sapa
kaé bukuné bu basuki
apa dudu bukuné pak saidi
dudu . . . bukuné pak saidi iki


subali apa ana
subali bali
saiki subali ana sala

18 [ 19 ]

 
iki pésoné ibu

iki pésoné ibu

iki pésoné ibu

iki pésoné ibu

iki pésoné ibu

iki pésoné ibu

iki pésoné ibu

[ 20 ]

iki pésoné ibu
iki pésoné ibu

iki pésoné sapa
iku pésoné sadinu
iku kaé pésoné sapa
o . . . . kaé pésoné lusia

iki pésoné sapa
iki pésoné sadinu
la kaé pésoné sapa
o . . . . kaé pésoné lusia

20 [ 21 ]

 
iki méjané bapak

iki méjané bapak

iki méjané bapak

iki méjané bapak

iki méjané bapak

iki méjané bapak

iki méjané bapak

[ 22 ]

 
iki méjané bapak
iki méjané bapak

iki jala
iki jalané pak panuju
iki jala
iki jalané pak panuju

iki bukuné jumali
bukuné jumali lima
bukuné jumali ana méja
iki bukuné jumali
bukuné jumali lima
bukuné jumali ana méja

22 [ 23 ]

kaé sapa
o. . . . . kaé pamuji
pamuji mau saka kéné

[ 24 ]

 
iki tebu

iki tebu

iki tebu

iki tebu

iki tebu

iki tebu

iki tebu

[ 25 ]

iki tebu
iki tebu
saiki dina setu
saiki dina setu
satiti tuku sepatu
satiti tuku sepatu
siti tuku soto
siti tuku soto
séta tuku saté
séta tuku saté
jama tuku jamu
jama tuku jamu
pak niti dadi penatu
pak niti dadi penatu
penitiku telu
penitiku telu
 

25

[ 26 ]

 
jaka lara
jaka lara
jaka lara
jaka lara
jaka lara
jaka lara
jaka lara
jaka lara
jaka lara

[ 27 ]

 
ibu saré rini réné

ibu saré rini réné

sari turu rebo rono

sari turu rebo rono

27

[ 28 ]

 
kaé kebo

kaé dudu sapi

kaé kenoné dira

kenoné dira lima

kenoné dira rosa-rosa

kenoné dira lemu-lemu

28 [ 29 ]

 
é. . . . ana dara
darané terlu
kaé darané sapa
o. . . . kaé darané bari
apa dudu darané suraji
dudu. . . darané suraji saba

é. . . . ana dara
darané terlu
kaé darané sapa
o. . . . kaé darané bari
apa dudu darané suraji
dudu. . . darané suraji saba

29

[ 30 ]

 
kaé gajah
kaé gajah
kaé gajah
kaé gajah
kaé gajah
kaé gajah
kaé gajah
kaé gajah
kaé gajah

[ 31 ]

 
gunadi gagah
gunadi gagah

tugirah ora sekolah
tugiran ora sekolah

bu guru susah
bu guru susah

pak lurah gerah
pak lurah gerah

sagané turah
sagané turah

tugini tuku bonékah
tugini tuku bonékah

buku iki regané murah
buku iki regané murah

31

[ 32 ]

budi maca
budi maca
budi maca
budi maca
budi maca
budi maca
budi maca
budi maca
budi maca

[ 33 ]

 
binu maca buku
binu maca buku
kacuné caca biru
kacuné caca biru
suci nacah gori
suci nacah gori
sujak gila cecak
sujak gila cecak
bukuné ana laci
bukuné ana laci
rebo gila coro
rebo gila coro


kaé cica
cica lagi maca buku

33

[ 34 ]

 
kaé suci
suci lagi mépé kacu
kacuné suci lima

bocah aja ramé-ramé
bapak gerah soca

bocah aja ramé-
ramé
bapak gerah soca

34 [ 35 ]

 
iki sawo
iki sawo

iki sawo

iki sawo

iki sawo

iki sawo

iki sawo

iki sawo
iki sawo

[ 36 ]

 
waginah duwé bonékah
waginah duwé bonékah

katijah wegah sekolah
katijah wegah sekolah

kaé ula sawa
ula sawa kuwi dawa
ula kuwi duwé wisa

kaé ula sawa
ula sawa kuwi dawa
ula kuwi duwé wisa

36 [ 37 ]

 
iki baya

iki baya

iki baya

iki baya

iki baya

iki baya

iki baya

iki baya
iki baya

[ 38 ]

 
pak raya masah kayu
pak raya masah kayu

suyadi saka surabaya
suyadi saka surabaya

paya tuku yoyo
paya tuku yoyo

yu kaé sapa
o kaé wahyuni
apa dudu sumiyati
dudu .... sumiyati saiki lemu

38 [ 39 ]

 

iki dhokar
iki dhokar
iki dhokar
iki dhokar
iki dhokar
iki dhokar
iki dhokar

iki dhokar
iki dhokar

[ 40 ]

 

dhadhané siwa tatu
dhadhané siwa tatu
adhiku tuku dhuku
adhiku tuku dhuku
pakdhé dhahar rujak
pakdhé dhahar rujak
wahyana tuku dhedhak
wahyana tuku dhedhak
dhokar kuwi rodhané loro
dhokar kuwi rodhané loro
bu guru dhahar gadho-gadho
bu guru dhahar gadho-gadho
omahku cedhak rawa
omahku cedhak rawa

40 [ 41 ]

 
aku duwé kethèk
aku duwé kethèk
aku duwé kethèk
aku duwé kethèk
aku duwé kethèk
aku duwé kethèk
aku duwé kethèk

aku duwé kethèk
aku duwé kethèk

[ 42 ]

sadéwa duwé kethèk
sadéwa duwé kethèk
kali kuwi cethèk
kali kuwi cethèk
suwarané ora pati cetha
suwarané ora pati cetha
sugi gawé cemethi
sugi gawé cemethi
bayu tuku puthu
bayu tuku puthu
tamu kula kathah
tamu kula kathah

42 [ 43 ]

 
kethèk

aku duwé kethèk
kethèk loro
kethèk lemu-lemu
kethèk lucu-lucu

43

[ 44 ]

 

kenang ngingu jalak
kenang ngingu jalak
kenang ngingu jalak
kenang ngingu jalak
kenang ngingu jalak
kenang ngingu jalak
kenang ngingu jalak

kenang ngingu jalak
kenang ngingu jalak

[ 45 ]

abang-abang kaé apa
abang-abang kaé apa
bocah-bocah lagi ngaso
bocah-bocah lagi ngaso
ngadisa ngasah péso
ngadisa ngasah péso
sumiyati lagi tangi
sumiyati lagi tangi
kebo kaé sunguné dawa
kebo kaé sunguné dawa
yayang tuku gedhang
yayang tuku gedhang
ibu lagi wungu
ibu lagi wungu
 

45

[ 46 ]

 
suci ajar nyanyi
suci ajar nyanyi
suci ajar nyanyi
suci ajar nyanyi
suci ajar nyanyi
suci ajar nyanyi
suci ajar nyanyi

suci ajar nyanyi
suci ajar nyanyi

[ 47 ]

 
maryati dadi penyanyi
maryati dadi penyanyi
bayu ngingu penyu
bayu ngingu penyu
sirahé sinyo menyonyo
sirahé sinyo menyonyo

47

[ 48 ]

 

ngingu banyak
nyata ngingu banyak
banyaké nyata wolu
banyaké nyata lemu-lemu
banyaké nyata saba ana kana

48 [ 49 ]

 

Parman angon sapi.
Parman angon sapi
Parman angon sapi
Parmang angon sapi
Parman angon sapi
Parman angon sapi
Parman angon sapi.

49

[ 50 ]

 
Parman angon sapi.
Parman angon sapi.

Pp = Pp

Pak Pardan ana kebon.
Pak Pardan ana kebon.

Aslan mangan beton.
Aslan mangan beton.

Aa = Aa

Asmané bapak Asmuni.
Asmané bapak Asmuni.

50 [ 51 ]

 
Bagong lunga ngaior.
Bagong lunga ngalor.

Bb = Bb

Kaé gambar wayang.
Kaé gambar wayang.

Kk = Kk

Bambang dadi dhalang.
Bambang dadi dhalang

Kartini lagi ngaji.
Kartini lagi ngaji.

51

[ 52 ]

Asmuri duwe andhong.

Asmuri duwé andhong.

Parjan menyang kantor.

Parjan menyang kantor.

Ambar duwé montor.

Ambar duwé montor.
 

52. [ 53 ]

 
Martini nandur kembang.
Martini nandur kembang
Martini nandur kembang
Martini nandur k e m b a n g
Martini nandur kembang
Martini nandur kembang
Martini nandur kembang.

53

[ 54 ]

Martini nandur kembang.
Martini nandur kembang.

Mm = Mm

Murni mangan kenthang.
Murni mangan kenthang.

Marikun mendem gadhung.
Marikun mendem gadhung.

Panut nyuluh welut.
Panut nyuluh welut.

Bu Kasur mundhut lawuh.
Bu Kasur mundhut lawuh.

54 [ 55 ]

 

Nurjanah menyang warung.
Nurjanah menyang warung.
Nn = Nn

55

[ 56 ]

 

Embah sampun sepuh.
Sariranipun embah kiyeng.
Embah boten naté gerah.
Amargi embah remen ngunjuk jampi

Ee = Ee
Ss = Ss

Aku duwé wedhus.
Wedhusku rong puluh.

56 [ 57 ]

 

Wedhusku lemu-lemu.
Wedhusku waras-waras.
Wedhusku dak engon ana ara-ara.
         Ww = Ww

[ 58 ]

 
Kaé bajing.

Kaé bajing.

Kaé bajing.

Kaé bajing.

Kaé bajing.

Kaé bajing.

Kaé bajing.

Kaé bajing.
Kaé bajing.

58 [ 59 ]

Banyuné bening.
Banyuné bening.

Lengané tengik.
Lengané tengik.

Ll = Ll

Iwaké amis.
Iwaké amis.
li = Ji

Jamuné pait.
Jamuné pait
Ji = Jj

Anginé silir.
Anginé silir.
 

59

[ 60 ]

 
Bubar mangan aku sikatan.
Aku sikatan sedina ping telu.
Ésuk, awan lan soré.
Aku sikatan nganggo pasta gigi.
Mula untuku resik tur putih.

Bubar mangan aku sikatan.
Aku sikatan sedina ping
telu.

60 [ 61 ]

 

Ésuk, awan
Aku sikatan nganggo pasta
awan lan sore.
gigi.
Mula untuku resik tur
putih.

61

[ 62 ]

Nursih lara.

 
Nursih lara.
Nursih mondhok ana rumah sakit.
Nursih ora kena mangan sing atos-atos.
Maemé jenang sungsum.
Nursih lara.
Ngendikané Dhokter Nursih lara tipes.
Dhèk wingi aku tilik Nursih.

Dh dh = Dh dh

62 [ 63 ]

 
iki kreteg sepur.
iki kreteg sepur
iki kreteg sepur
iki kreteg sepur
iki kreteg sepur
iki kreteg sepur
iki kreteg sepur.
iki kreteg sepur.
iki kreteg sepur.

[ 64 ]

 
Tarwaca nyangking kreneng.
Tarwaca nyangking kre
neng.

Ts = Tt

Kaé manuk drekuku.
Kaé manuk drekuku.

Bukuné Trini dikrikiti tikus.
Bukuné Trini dikrikiti si
kus.

Jalaké Badrun dipakani kroto.
Jalaké Badrun dipakani
kroto.

64 [ 65 ]

 
Srini menyang Sragen.
Srini menyang Sragen.

65

[ 66 ]

 
Andri ngingu trewèlu.
Trewèluné Andri akèh.
Trewèluné Andri lemu-lemu.
Trewèluné Andri lucu-lucu.

66 [ 67 ]

 
Embah ngenam klasa.
Embah ngenam klasa
Embah ngenam klasa
Embah ngenam klasa
Embah ngenam klasa
Embah ngenam klasa
Embah ngenam klasa.

67

[ 68 ]

 
Embah ngenam klasa.
Embah ngenam klasa.

Adhiku ajar mlaku.
Adhiku ajar mlaku.

Sirahé Slamet mumet.
Sirahé Slamet mumet.

Suwarané Pédro bléro.
Suwarané Pédro bléio.

Cempluk ketiban bluluk.
Cempluk ketiban bluluk.

Cc = Cc

68 [ 69 ]

 
Wahyu klelegen klungsu.
Wahyu klelegen klungsu.

Ww = Ww

And manuk blekok golèk pangan.
Weruh precil banjur dithothol.
Precil sambat supaya diwelasi.
Manuk blekok runtuh welase.
Precilé dieculaké.
Precil seneng atiné, mencolot-mencolot
nusul emboké.

69

[ 70 ]

 
Budi ambyur
Budiambyur
Budiambyur
Budi ambyur
Budiambyur
Budiambyur
Budi ambyur
Budi ambyur
Budi ambyur

70 [ 71 ]

 
Lintangé sumebar,
nèng langit pating galebyar.
Ora ana méga,
ora ana mendhung.
Rembulané ngegla,
ing dhuwuré gunung.
kaya ratu siné waka
lintang sèwu padha séba.
Rr = Rr

Oo = Oo

71

[ 72 ]

 

Simbah ndongèng.
Simbah ndongèng
Simbah ndongèng
Simbah ndongèng
Simbah ndongèng
Simbah ndongèng
Simbah ndongèng

Simbah ndongèng
Simbah ndongèng

72 [ 73 ]

 
Halimah ndulang adhik.
Halimah ndulang adhik.

Hh = Hh

Yanta ndhudhuk jugangan.
Yanta ndhudhuk jugangan.

Yy = Yy

Adhik njaluk pangku.
Adhik njaluk pangku.

Yahman ndandani radio.
Yahman ndandani radhio.

73

[ 74 ]

 
Uning njiwit Anung.
Uning njiwit Anung

Uu = Uu

Parmasa ndekep gemak.
Parmasa ndekep gemak.

Santa ndhudhah cèlèngan.
Santa ndhudhah cèlèngan.

Kucingku ndhelik ana ngisor méja.
Kucingku ndhelik ana
ngisor meja.

74 [ 75 ]

 

Yatmi mbuwang uwuh.
Yatmi mbuwang uwuh
Yatmi mbuwang uwuh
Yatmi mbuwang
Yatmi mbuwang uwuh
Yatmi mbuwang uwuh
Yatmi mbuwang uwuh
Yatmi mbuwang uwuh.
Yatmi mbuwang uwuh.
Yatmi mbuwang uwuh

[ 76 ]

Mas Adi mbopong adhik.
Mas Adi mbopong adhik

Guritna mbalangi pelem.
Guritna mbalangi pelem.

Gg = Gg

Siwa mbedhol téla
Siwa mbedhol téla.

Wedhusku mbijigi wit gedhang.
Wedhusku mbijigi wit gedhang

Gathutkaca mbélani Abimanyu.
Gathutkaca mbélani Abi-
manyu.
 

76 [ 77 ]

Rapingun ngguyang jaran.
Rapingun ngguyang jaran
Rapingun ngguyang jaran
Rapingun ngguyang jaran
Rapingun ngguyang jaran
Rapingun ngguyang jaran
Rapingun ngguyang jaran.

Rapingun ngguyang jaran
Rapingun ngguyang jaran
 

[ 78 ]

 
Wahyu ngguya-ngguyu.
Wahyu ngguya-ngguyu.

Jarun nggawa payung.
Jarun nggawa payung.

Badri nggiring bèbèk.
Badri nggiring bèbèk.

Rusmi nggorèng kacang.
Rusmi nggorèng kacang.

Kebo nggèrèt luku.
Kebo nggèrèt luku.

78 [ 79 ]

 

Banjir.

Udané deres. Sedina mbethethet ora
terang.
Kali cedhak désaku banjir. Mauné cilik,
suwé-suwe saya gedhé.
Banyuné butheg, nggawa sarah warna-
warna.
Ngendikané Bapak, jalarané banjir
iku, alas ing pagunungan padha gun-
dhul.
Mula, ayo padha njaga alas, aja di-
tebangi.

79

[ 80 ]

Nyilih Buku

Murni	:	Bu Guru, kula badhé nyu- wun ngampil buku.
Bu Guru	:	Buku apa, Murni ?
Murni	:	Cariyos kancil, Bu !
Bu Guru	:	Kebeneran iki ana. Dhèk embèn disilih Jayus, wis dibalèkaké.
Murni:	:	Matur nuwun, Bu !
Ratma	:	Kula ugi nyuwun ngampil, Bu !

80 [ 81 ]

Bu Guru	:	Enya! Iki buku "Cerita dari Lima Benua"!
Ratma	:	Matur nuwun, Bu !