Kenya Rok Biru
[ 59 ]Wis ana rong dina iki aku ana ing kuta Ngayojakarta, perlu jagong mantèn. Mantèné mitraku tunggal jawatan, Radèn Suparta, inspèktur pulisi saka Munțilan, olèh Rara Tisnawati, putrané Radèn Penèwu Ranusuganda, ing kampung Tegalpanggung.
Ketemuning mantèn diramèkaké nganggo nanggap wayang kulit. Tamuné akèh, nganti tarubé mèh ora kamot. Apa manèh sing pada nonton, wah akèhé ora karu-karuwan, nganti padet, mblabar tekan dalan gedé. Dasar dalangé pancèn wis konḍang apiké, mula ora anggumunaké banget yèn nganti semono akèhé sing pada nonton. Aku déwé ya nganti ngebyar. Lungguhku ana sakburiné kelir, dadi ceṭa menyang critané. Lakoné Bagawan Mintaraga.
Bareng wayang wis bubar aku nembé krasa ngantuk lan kesel, mulané aku banjur mlebu ing kamar paseḍiyanku, turu kepati. Jam telu awan aku nembé tangi, ya rumangsa katog banget. Beneré dina iku aku arep terus mulih menyang Magelang, nanging banjur dicanḍet déning mantèné sekaliyan supaya bali bareng sésuk-ésuk. Aku nuruti. Tékadé wong enggonku nyuwun pamit isih rong dina manèh, dadi isih ana témpoku.
Soréné mas Suparta serimbit pada merlokaké sowan menyang dalemé para pamiliné sing putri, perlu pamitan, nanging aku ora mèlu, sengadi arep ana perlu liya lan arep nyatakaké benginé Malioboro, kang jaréné wis konḍang tekan endi-endi. Mula bareng mas Suparta sekaliyan wis tindak aku banjur dandan, terus lunga menyang Malioboro, ngiras-ngirus karo tuku bonékah kanggo ngolèh-olèhi adiku sing isih cilik déwé, putrané pak cilik sing dak-pondoki. Bareng wis olèh aku mbanjuraké mlaku-mlaku, karo nyawang pasawangan kang ramé.
Mula nyata, Malioboro pancèn ramé banget, ing sadalan-dalan tansah kebak wong. Mengkono uga untabing tetunggangan, ora ana pedoté, ngalor-ngidul pating sliri pirang-pirang, motor, andong, bécak lan sepéda, wis ora kena diétung. Tujuné peraturan lalu-lintas wis becik,mula arang ana kacilakan.
Toko-toko pada katon padet kebak wong sing lagi paḍa blanja, nganti ora kena dipiyak. Mangka ing wektu iku wis tanggal 13, teka raméné isih nganti kaya ngono, méndah yèn pinuju tanggal nom, mangsané para kaum buruh pada gajihan, kaya ngapa raméné. Aku déwé mung tansah [ 60 ]sumlengeren weruh untabing wong sing kaya ngono mau. Sarèhning niyatku mung butuh mlaku-mlaku, mula aku terus ngalor. Tekan tetegan sepur Tugu aku manḍeg, awit kebener lagi ana sepur teka. Mengkono uga tetunggangan pada manḍeg kabèh, dawané nganti ana 1 km. ḍéwé. Bareng teteg sepur wis dibukak aku nerusaké lakuku ngalor terus. Niyatku arep tekan tugu, banjur bali, mampir Kedaulatan Rakyat arep nemoni mitraku mas Teguh sing dadi wartawan ana kono, yèn ketemu.
Nanging bareng lakuku tekan sangareping geḍong biyoskup 'Ratih' aku manḍeg, awit aku gumun weruh untabing wong sing arep paḍa nonton biyoskup nganti semono akèhé. Sangareping geḍong kebak, jejel riyel, apa manèh sangareping lokèt, sing urut karcis nganti dawa banget, banjur ménggok bali manèh, nganti mujudaké lèter S.
Ing bengi kuwi sing diputer film 'Niagara', sawijining karakterfilm rolé Joseph Catten lan Marilyn Monroe, kang aksiné pancèn bisa gawé kepéncuting sing nonton. Mula ora nggumunaké yèn untabing wong nganti semono akèhé.
Apa manèh bareng weruh gambar réklamené sing dipasang ana sangareping lawang, mesti akèh sing paḍa kepéncut, awit gambaré pancèn rada 'luar biasa', mung kena kanggo umur 17 taun sapanḍuwur. Aku ḍéwé, sing niyaté mung arep mlaku-mlaku, bareng weruh kaya mengkono atiku teka banjur mèlu kesengsem, kepéngin nonton. Mulané aku banjur ménggok, arep golèk karcis. Nanging kepriyé enggonku bakal bisa olèh karcis, awit sing urut wis dawa banget. Mula niyatku yèn ora olèh karcis ya arep trima nglentung mulih, katimbang tuku karcis ana catutan, kang regané wis tikel tekuk, tur nglanggar larangan pisan. Pancèn ing wektu iku tukang catut karcis akèh banget, pating sliwer ngalor-ngidul, ngétanngulon, karo nawakaké karcisé kanti ḍeḍelikan kuwatir konangan pulisi. Éwadéné meksa isih akèh sing gelem tuku, nganti tukang catut karcis mau katon kendel, lan enggoné ngunḍakaké regané sakepénaké ḍéwé baé, ora trima mung munḍak, nanging malah tikel loro utawa telu saka reganing karcis sing resmi.
Sarèhning sesak lan ora ana pangarep-arepé enggonku bisa nonton, aku banjur ndeleng gambar réklamené kang dumunung ana étalage. Lagi énak-énak enggonku ndeleng, dumadakan punḍakku ana sing njawil. Bareng dak-tolèh jebulé mitraku lawas, mas Ngubaèni, kanca sekolah pulisi nalika ana Sukabumi, kang saiki wis dadi inspèktur pulisi kaya aku, ḍèwèké ana Bantul, aku ana Magelang.
'Suwé ra jejamu, jamu manèh ngombé setrup. Suwé ra ketemu, temu manèh ana ngarep biskup. Arep mriksani apa, ḍik As?' pitakoné mitraku karo ngepuk-ngepuk gegerku. [ 61 ]'O ... tibané mas Ngub. Sugeng, mas?' wangsulanku karo gumuyu.
'Kuru-kuru, ḍik.'
'Kuru-kuru? Kurugan daging ya?'
'I ya, ḍik. Arep nonton apa piyé?'
'Hè ... èh niyaté, yèn olèh karcis.'
'É, yèn ngono tiba begja kowé, ḍik. Iki lho, aku duwé karcis.'
'Tenan apa piyé, mas? Apa karcisé turah?'
'Yèn turahé ngono ya ora, wong mung siji til iki. Niyatku mau ya arep nonton, ning banjur dadakan ana susulan saka Bantul, aku dikon bali, awit ana perlu penting. Kebeneran banget aku bisa ketemu sliramu, ḍik.'
'O ... ngono ta. Yèn ngono begjaku.'
'Iya, ḍik. Lha sliramu karo sapa?'
'Ijèn baé kok, mas.'
'Rak isih tetep ana Magelang ta, ḍik?'
'Isih, mas.'
'Yèn ngono ayo mampir pisan, wong wis ceḍak ngéné, karo manèh mbakyumu ya wis kangen.'
'Matur nuwun, mas, liya dina baé mengko dak-perlokaké sowan mrana, wong iki mau aku mentas jagong mantèn jé.'
'Sapa sing dadi mantèn, ḍik?'
'Mas Suparta, kanca inspèktur saka Muntilan.'
'O, apa ḍik Parta bocah Kroya kaé sing awaké lemu ginuk-ginuk?'
'Iya bener, mas.'
'O ya sukur. Ya wis ya, ḍik, aku selak kesusu. Galo wis dientèni jip ana dalan kaé. Enya iki karcisé.'
'Trima kasih, mas. Enya iki ijolé ḍuwit karcis.'
'Wis ora susah, ḍik. Mung kaya ngono baé teka arep diganti, tur kaya karo sapa!'
'Ya matur kesuwun banget lho, mas. Selamat berpisah, dan selamat bekerja.'
Mas Ngubaèni mung gumuyu, banjur terus lunga, marani jipé. Bareng aku wis nampani karcis - lan nomering kursi nomer 12 - aku banjur mlebu ing geḍong biyoskup, kang wis kebak. Aku banjur milang-miling, nggolèki pernahing kursiku. Nanging sepira kagètku bareng weruh kursiku mau wis ana sing nglungguhi, lan kiwa-tengené wis kebak priyayi putri tok. Aku rada rikuh lan isin, awit munḍak dikira sing ora-ora. Ananging kepriyé manèh, wong bab iki wis dadi aturané geḍong biyoskup kono: saben penonton olèh nomer kursi, perluné ora rebutan lan kanggo njaga tata-tentrem ing jero geḍong kono. Mulané aku banjur marani dununging kursiku mau, kang wis dilenggahi priyayi putri rada [ 62 ]sepuh, kang saka pangiraku klèru enggoné lenggah, awit sanḍingé kursi nomer 13 kosong, lan kursi nomer 14 dilungguhi sawijining kenya rok biru, kang rupané sulistya banget. Mak pyur panonku konang-konang bareng tempuk paḍa nyawangé. Atiku trataban. Kanti ngati-ati lan trapsila aku banjur pitakon karo priyayi putri mau mengkéné:
'Bu, mbokmenawi panjenengan klèntu anggènipun lenggah, awit kursi punika, nomer 12, kursi kula.'
Priyayi putri mau rada kagèt, banjur ngawasaké aku. Kanti mèsem
banjur mangsuli mengkéné:
'O ... inggih leres, nak. Panjenengan boten klèntu. Dados punika kursi panjenengan ta? Yèn ngaten keleresan. Tukar kémawon inggih, nak, awit kula ajrih kaliyan nomering kursi kula punika, nomer 13. Rak kersa ta, nak?' ngendikané karo nudingi nomering kursi, nomer 13. Weruh kaya mengkono aku mèsem. Geli atiku déné ana nomer baé teka diwedèni.
'O ... mekaten ta, bu? Inggih kénging,' wangsulanku karo sajak rikuh, awit weruh sing nglungguhi kursi nomer 14 mau putri, mula aku durung wani lungguh. Mbokmenawa priyayi mau ngerti batinku, tanḍané banjur ngendika manèh:
'Sampun rikah-rikuh, nak. Laré èstri punika anak kula piyambak. Mangga ta, énggal lenggah.'
Krungu wangsulan kang kaya mengkono aku saya gumun banget, awit ora ngira yèn kenya rok biru mau putrané lan teka banjur téga temen, déné putrané mau kok ditégakaké dikon lungguh jèjèr karo aku, wong sing durung naté diweruhi, mung jalaran merga saka wedi karo nomer 13 baé. Apa tumon?
Atiku tambah saya ora kepénak, rikuh, ya ḍeg-ḍegan, awit kenya rok biru mau banjur mbalang liring karo aku. Aḍuh ... èsemé gawé kuwuring panonku, gawé tab-tabaning jiwaku.
'Mangga ta, nak, lenggah. Sampun nggalih pakèwed,' mengkono ngendikané priyayi sepuh mau sepisan manèh bareng weruh aku isih ngadeg.
'Inggih, bu.'
Gelem ara gelem aku kepeksa banjur lungguh ing jèjèré kenya rok biru mau. Dadi enggonku lungguh mau diapit-apit ibu lan putriné. Lungguhku tansah ora bisa jenjem. Atiku tansah gorèh baé, awit jiwaku tansah kagoḍa déning kasulistyané kenya rok biru mau, kang ayuné pancèn tanpa tanḍing. Apa manèh bareng aku ketaman èsemé kenya mau kang diincrit-incrit, aḍuh ... mati awakku. Awakku krasa lemes bules, ḍaḍaku geter terus, karo tumungkul. Ing sajroning aku tumungkul mripatku tansah nglirik, nyawang kenya mau, mula aku banjur ngerti [ 63 ]ceta wéla-wéla menyang citrané kenya mau, kang ayuné nyata mulus temenan, ora ana cacadé. Dedeg-piadegé pideksa, pawakané gilig wutuh, rada ramping tur singset. Pakulitané kuning nemu giring, rai bunder, ati-atiné nguḍup turi, nylekentik, alis njlirit ireng menges-menges. Mripaté gilar-gilar, lindri-lindri, irung ngrungih amerit, lambé tipis ciyut angembang blimbing, maya-maya abang, kaya gambaran pinulas. Anḍeng-anḍengé geḍé samrica, dumunung ana saceḍaking irung sisih kiwa, muwuhi pantesé lan manisé. Saya manèh yèn pinuju mèsem, bisa gawé gemes, sajak kaya nantang menyang sing lagi nyawang. Apa manèh bareng aku nglirik rerengganing ḍaḍané, kang ana gunungé sakembaran, atiku saya gonjing miring, angles, imanku kaya ora kuwat. Aḍuh ... !
Kenya rok biru mau umur-umurané bangsaning 22 taunan. Kasulistyané kenya mau nyata gawé gonjinging jiwaku, ḍaḍaku tansah sirsiran ora lèrèn-lèrèn. Salawasé aku urip, ya nembé sepisan ji iki, atiku ketaman ing rasa kang kaya mengkono mau. Atiku nanḍang wuyung, nanḍang brangta asmara.
'Ah, apa iki dayaning nomer 13 kang nyata gawé apes, kaya pangandikané priyayi putri mau? Mula teka bener, akèh wong sing wedi karo nomer 13, awit jaréné nomer sing siyal, sing apes. Apa aku iki ya bakal nemoni siyal? Kiraku teka bener, buktiné aku banjur nanḍang kasmaran kaya ngéné iki. Gèk omahé ngendi kenya iki ya?' mengkono gagasanku karo tumungkul.
Mbokmenawa ara mung aku ḍéwé kang ketaman rasa kaya mengkono -mau. Kenya rok biru sanḍingku ya semono uga ayaké, awit lungguhé uga banjur ora bisa jenjem lan seḍéla-seḍéla tansah katon ambekané kang munggah meḍun, karo tansah nglirik aku, banjur tumungkul, sajak isin. Tujuné bab iki ora ana sing weruh. Lan ora suwé biyoskup wiwit main. Ing jero geḍong malih dadi peteng. Sing katon mung soroting gambar kang tumuju menyang kelir.
Wosing crita biyoskup mau anggambaraké lelakoné sawijining wong jejoḍoan. Sing lanang banget tresnané karo sing wadon, kosok-baliné sing wadon tresnané mung lamisan, ḍemen laku sèḍèng karo wong liya. Kawusanané nuwuhaké lelakon kang nyeḍihaké banget. Sing wadon nganti diprajaya déning sing lanang, lan sing lanang ḍéwé uga banjur mati nunggang prau, prauné rusak, wusana banjur kagawa déning ilining banyu kang tekan grojogan Niagara kang jero banget. Nonah Marilyn Monroe sing dadi rol nyonyah Roos, bojoné tuwan Loomis (Joseph Cotten), aksiné pancèn 'boleh' banget. Satindak-tanduké tansah digawé aksi, ya lakuné, ya tingkahé. Mula nganti akèh para penonton sing paḍa marem lan mèlu kesengsem. Nanging kosok-baliné kenya rok biru [ 64 ]sanḍingku lungguh mau ora mengkono. Nalikané weruh aksiné Marilyn Monroe mau malah banjur ora gelem ndelengaké, sajak malah isin lan éwa, mratanḍani yèn kenya rok biru mau wanita sing luhur bebudèné. Nalika weruh nyonyah Roos arep diprajaya sing lanang ana puncaking menara kang ḍuwur banget ceḍak grojogan Niagara, kenya rok biru mau ya ora mentala atiné, ora tahan ndeleng lelakon kang gawé ngeresing ati. Saking wedi lan seḍihé nganti ḍèwèké lali. Bareng-bareng karo gumlétaking awaké nyonyah Roos sing wis mati jalaran diprajaya sing lanang ḍèwèké terus nyekeli tanganku kenceng, sajak wedi, tangané krasa gumeter. Aku kagèt weruh tanganku dicekeli kenceng. Mbok menawa kagètku gawé élingé kenya iku, tangané banjur uwal panyekelé lan sajak isin, tumungkul.
Lumering tangané kenya rok biru mau tansah nggrantes ing atiku, krasa alus, gawé getering awakku sekojur. Keḍering tangané krasa gumrining temenan, mahanani brangtaning jiwaku. Aḍuh, kaniaya temen!
Bareng jam sanga kliwat seprapat biyoskup wis bubar. Aku weruh ceta wéla-wéla yèn rupané kenya rok biru mau dadi pucet banget, kaya wong mentas nangang lara baé. Ḍèwèké bola-bali tansah mandeng aku kang ana buriné. Sarèhning sing nonton akèh mula metuné ya rekasa. Kanggoné aku malah kebeneran banget, bisa nyawang saka buri kanti mat banget. Apa manèh bareng metuné ngrekasa aku jèjèr rapet karo ḍèwèké, rasaning atiku saya les-lesan banget. Sinomé mobat-mabit kena angin kitiran, rumangsaku kaya lagi awé-awé menyang jiwaku. Éman banget déné aku durung tepung. Rékané mono ya arep nepungaké, nanging atiku sing ora wani, cangkem kaya kinunci. Satemah aku mung meneng baé, karo ngelus ḍaḍaku. Potonganing awaké kang gilig ramping lan singset mau saya gawé kepéncuting atiku. Aḍuh ... ana bocah ayu teka kaya ngono!
Bareng tekan njaba wong loro mau terus mlaku baé. Batinku, tiwas kebeneran, awit nedya arep dak-etutaké nganti tekan omahé. Mulané lakuku ya dak-rinḍikaké, kira-kira mung let limang mèteran ngono. Kenya mau wanguné ya ngerti yèn lakuné tansah dak-etutaké, tanḍané bola-bali banjur nolèh, kang saya gawé kumepyuring jiwaku.
Lakuné wong loro mau terus ngidul. Bareng tekan sangareping hotèl Garuga wong loro mau terus mlebu mrono. Mak jegagik aku manḍeg, ora wani ngetutaké manèh, kuwatir yèn dikira arep nyembranani. Saiki aku nembé ngerti ceta yèn kenya rok biru mau dudu wong Ngayoja. Genah wong saka manca, saka ngendi aku ora ngerti. Mung baé aku duwé pangira-ira yèn wong mau wong Banyumas, awit nalika paḍa guneman tansah dak-rungokaké, ḍialèké cara Banyumasan. [ 65 ]Nganti rada suwé enggonku ngadeg ana sangareping hotèl kono. Atiku manḍeg-mangu lan kuwur, awit jiwaku kaya-kaya tansah ngetutaké lakuné kenya rok biru kang mlebu menyang hotèl. Beneré aku arep ndeleng buku tamu, nanging bareng dak-rasa tindakku kurang patut, mula aku banjur trima mulih nglentung, karo semplah atiku.
Tekan Tegalpanggung aku terus mapan turu. Kebeneran mas Parta sekaliyan durung kondur. Bengi iku aku ditari mangan déning ibuné Rara Tisnawati, nanging aku ara gelem, sengadi yèn mentas disuguh kanca, mulané aku terus tutup kamar. Nganti bengi aku ora bisa turu. Atiku tansah merem-melèk baé, awit tansah isih ton-tonen kenya rok biru baé kang tansah gawé gandrunging jiwaku. Dilali-Iali tansah saya ngranuhi, saya gawé tambahing brangtaku. Wewayangané tansah cumitak ing panonku ora bisa ilang. Aḍuh ... jiwaku sambat-sambat, nganti ora rinasa aku banjur ura-ura lirih, tembangé pangkur, wewarahé ibu cilikku:
Wonten candraning wanita,
kang susila anor-raga ing krami,
seḍeng dedegipun,
renyah wicaranira,
rikma wenes amemak angembang bakung,
wimba ananggal sepisan,
nétra njahit liyep alindri.
Iku prayoga ginarwa,
bekti laki mbangun turut sakapti,
aran 'Senḍang-Sanga' yèku,
pantes kinarya garwa,
gung sihira lan gung rejekinipun,
awètan wanita ika,
tentrem lan ayeman ati.
Aḍuh, apa iya bener 'temenan 'tegesé tembang iku? Mangka yèn ndulu menyang candrané kenya rok biru mau teka ngepleki temen karo tembang mau, gèsèha ya mung setitik banget. Yèn nyata bener kaya mengkono mesti bakal begja kemayangan banget sing bakal mengku kenya mau. Aḍuh ... awak, awak! Apa aku bisa kelakon mengku kenya rok biru iku? Mangka kenal baé durung, mengkono uga ora ngerti omahé pisan. Ah teka nglengkara temen pikirku iki, anggandrungi wong sing durung diweruhi ing sakabèhané. Tiwas-tuwas 'temen!
Any Asmara, Grombolan Nomer 13,
Surabaya, 1956.